ABD seçimleri, kripto para

 

Trump, kripto para ve pompalanan sahte umutlar

Mustafa Durmuş

8 Kasım 2024

ABD Başkanlık seçimleriyle başlayalım.

Donald Trump’ın yüzde 51’in üzerinde oy alarak ABD Başkanı olduğu kesinleşti. Seçmenler bu seçimde Beyaz Saray’ın dışında, ayrıca Temsilciler Meclisi ve Senato’yu da kimin kontrol edeceğini ve başta kritik vergi ve harcama politikası olmak üzere, maliye politikaları kararlarına kimlerin yön vereceğini de oyladılar. Buralarda da Trump hakimiyeti sağladı.

Bu durum sadece ABD’de değil, genelde dünyada, şaşkınlıkla olmasa da (zira beklenen bir sonuçtu), endişeyle karşılandı.

Milyarderlerin damgasını vurduğu seçim!

Aşırı sağcı-faşist karakterli, göçmen ve doğa düşmanı, İsrail gibi saldırgan devletlerin ve otoriter rejimlerin savunucusu Trump’ın yanı sıra, başta Elon Musk olmak üzere, dolar milyarderlerinin kontrolündeki bir ABD’nin ve onun güdümündeki NATO’nun dünyayı nereye sürükleyebileceğini kestirebilmek zor değil.

Seçim sonuçlarına en çok sevinenlerin başında İsrail Başbakanı B. Netenyahu geliyor. Nitekim Netanyahu’yu da kapsayan İsrail’in aşırı sağı, önde gelen tarihçilerin faşist olarak nitelendirdiği bir dolar milyarderinin iktidara dönüşünü sevinçle karşıladılar. 2024 kampanyası sırasında Trump'ın açıkça desteklediği bir soykırım savaşı olan Gazze Şeridi’ne yönelik İsrail’in yıkıcı saldırısına öncülük eden Netanyahu seçim sonuçlarını şöyle yorumladı:

“Tarihin en büyük geri dönüşü için tebrikler! Beyaz Saray’a tarihi dönüşünüz Amerika için yeni bir başlangıç ve İsrail ile Amerika arasındaki büyük ittifaka güçlü bir yeniden bağlılık sunuyor”. (1)

Seçimin çoklu etkileri

Kısaca, bu gelişmenin ülke ekonomisi ve siyaseti, dünya siyaseti, ekonomisi, ticareti, jeopolitiği ve küresel finansal piyasalar üzerinde ciddi etkileri olacaktır.

Örnek olarak, eğer Kongre 2017 Vergi Kesintileri ve İstihdam Yasası'nın (TCJA) süresinin dolmasına izin verir de uygulamayı uzatmazsa, beyanname verenlerin yüzde 62’si yakında vergi artışıyla karşı karşıya kalabilir. Diğer taraftan vergi indirimlerinin uzatılmasının trilyonlarla dolarlık ilave bedeli olacaktır.

Keza hali hazırda neredeyse 1 trilyon dolara yaklaşan Pentagon’un savaş bütçesi Trump ile daha da büyürken, halka dönük sağlık harcamaları ve sosyal transfer harcamalar kısıntıya uğratılabilir.

Trump’ın dış politikası?

Trump Yönetimi’nin dış politikası ise dünya genelinde, özellikle de Suriye, Filistin ve Ukrayna gibi hassas bölgelerde ve otoriter isyanlarla ve/veya ciddi siyasi istikrarsızlıklarla karşı karşıya olan diğer ülkelerde dramatik değişimlere yol açabilir. Böylece;

İnsan hakları ve demokratik normlardan geriye gidiş söz konusu olabilir. İsrail devletine olan destek artar. Filistinlilerin sürece dahil edilmediği sözde “normalleşme” anlaşmaları gündeme getirilebilir. Filistinli kurumlara yapılan ABD yardımlarında ciddi kesintiler olur. İran’a olası bir İsrail saldırısına ABD aktif olarak katılabilir. ABD’nin uluslararası yardım, afet müdahalesi ve iklim girişimlerinde daha fazla kesinti söz konusu olabilir. (2)

Kripto para piyasası coştu!

Seçim sonuçlarının belli olmasının hemen ardından finansal piyasalar coştu. ABD doları, euro başta olmak üzere diğer ulusal paralar karşısında değer kazanırken, S&Ps 500 Endeksi yüzde 1,23 yükseldi. Temel kripto para birimi olan Bitcoin ise neredeyse 5,000 dolar birden değerlenerek (yüzde 7’nin üzerinde bir artışla) 75,000 doların üzerine çıktı.

Elon Musk'ın Cumhuriyetçilerin Beyaz Saray kampanyasındaki önemli rolü ve “şirketin önerilen vergi indirimlerinden ve kuralsızlaştırma hamlesinden faydalanacağı” beklentileriyle, Musk’ın şirketi Tesla’nın  hisseleri seçimin ardından yüzde15 yükseldi. Böylece Musk'ın net serveti 16 milyar dolardan fazla arttı. Kısaca Musk seçim kampanyası sırasında dağıttığı milyonlarca doları tek bir günde fazlasıyla geri aldı. (3)

Türkiye’de kripto para cazibesi

Bu noktada Türkiye’deki kripto para piyasası ile ilgili bir parantez açalım. Öncelikle Türkiye’nin, internet kullanıcıları arasında kripto para sahipliği açısından yüzde 21,7 ile dünyada ilk sırada yer aldığının altını çizelim (4). Dünya ortalaması ise bunun yarısından az, sadece yüzde 9,7. Uluslararası finans merkezlerinden Japonya’da ise bu oran yüzde 5,7. 

Türkiye’de toplam nüfusun yüzde 86,5’inin internet kullandığı dikkate alındığında, çok ciddi sayıda yurttaşımızın kripto para piyasasında olduğu ortaya çıkıyor.  Aslında başta üniversiteli gençler, bazı devlet memurları ve işçiler ve esnafın azımsanamayacak bir bölümünün zamanlarının önemli bir kısmını kripto para piyasasında (ayrıca borsada ve şans oyunlarında) oynayarak geçirdikleri biliniyor.

Diğer yandan dünyanın önde gelen finans merkezlerinden birine sahip olan Japonya’da bu oranın Türkiye’dekinin neredeyse dörtte biri oranında olması son derece düşündürücü.

Online kumar siteleri!

İnsanımızın sadece kripto paralar değil, aslında canlı (online) kumara da oldukça düşkün olduğu anlaşılıyor. Öyle ki Türkiye’de internet kullanıcılarının %11,4’ü online (canlı) kumar oyunlarına katılıyor. Bu oran, dünya ortalaması olan %9,4’ün 2 puan üzerinde. Türkiye, bu alanda ABD’nin dahi üzerinde (yüzde 11,1) bir yer bulmuş kendisine. (5)

İşçiler sahte umut peşindeyse…

Yakınlarda, eğitmen olarak katıldığım bir sendika temsilcisi eğitiminde, bir gün önce bir işçi temsilcisinin önce amatör ligde ve aynı gün süper ligde oynanan maçlarla ilgili olarak 9,000 TL’yi bulan bir para kaybettiğini, dahası bu tür girişimlerin diğer işçiler arasında da yaygın bir durum olduğunu öğrendiğimde doğrusu ne diyeceğimi bilememiştim.

Kripto para kazancından vergi alınmıyor!

Burjuva hukukunun kırıntısının dahi çok zor uygulandığı, sosyal adaletin olmadığı, her türden kayırmacılık nedeniyle üniversite mezunu gençlerin kamuda işe giremedikleri, ücretlerin açlık ücreti düzeyinde olduğu, toplumun üçte ikisinin yoksul olarak kabul edildiği ülkede, başta gençler olmak üzere, düşük gelirli herkes bireysel çabalarla ayakta kalmaya çalışıyor.

Buna karşılık, herkesin ikinci ya da üçüncü bir iş bulma şansının ve bunu yapma gücünün olmadığı ülkede geriye tek yol olarak kumar ve benzeri yollarla kısa zamanda zengin olabilme hayalini kurmak kalıyor.

Ayrıca bu tür manipülatif yönlendirmeler konusunda devlet önleyici tedbirler almadığı gibi, teşvik edici de olabiliyor. Öyle ki Türkiye’de kripto paralara yönelik bir vergilendirme mevcut değil. Mayıs 2024’te TBMM’ye sunulan kripto para kanun teklifinden kripto paralara vergi çıkmadığı gibi, son torba kanunda işlem vergisi alınabileceğine yönelik beklentiler de boşa çıktı. Bu düzenlemenin seneye ertelendiği açıklandı.

Mevcut haliyle kripto varlıkların alım satımından ya da izin verilen diğer kripto işlemlerinden vergi alınmıyor, sadece Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) için toplam yüzde 2 oranında bir hizmet bedeli tahsil ediliyor.

Vergilendirmek mümkün

Oysa istenirse, kripto para alım satımından elde edilen gelirler Gelir Vergisi kapsamına alınabileceği gibi, değer artışı olarak kabul edilebilir ya da dijital varlık kapsamına alınarak, GVK madde 1’de tanımlanan 7 gelir unsuruna bir “dijital varlık iradı” başlığı altında bir yenisi eklenerek, bunlardan gelir vergisi alınabilir.

Keza kripto varlıkların vergilendirilmesindeki zorluklar ve belirsizlikler ile kazancın tespiti ve denetimi alanındaki sınırlılıklar varsa, ilk planda bu belirsizlikler giderilinceye kadar, kripto varlık alım ve satımları üzerinden ayrı ayrı, bir geçiş süreci itibariyle, “işlem vergisi” alınması da bir alternatif olarak düşünülebilir. (6) Ancak şu ana kadar bunların hiçbiri yapılmadı. Aksine iktidar vergi yükünü halkın omuzlarına yüklemeye devam ediyor.

İnsanlar neden bireysel kurtuluşa yöneliyorlar?

Faizin günah, kumarın yasak kabul edildiği, bu yöndeki dini söylemlerin başat olduğu bir ülkede, faize benzer bir biçimde finans piyasalarından ya da kumar sitelerinden para kazanmaya insanımızın yönelmesinin ya da yöneltilmesinin ardındaki ekonomik, politik ve psikolojik faktörlerin açığa çıkartılması gerekiyor.

Bu yönde bir öngörümüz; doğrudan neo-liberal ideolojinin “her koyun kendi bacağından asılır”, “gemisini kurtaran kaptandır” gibi yerleşik inançları, bireyciliği daha da teşvik ederek kullanması ve bunu son 22 yıldır neo- muhafazakarlık adı altında pekiştirmesidir.

Kitlesel mülksüzleştirme, adaletsiz gelir politikaları ve emek karşıtı sosyoekonomik politikalarla sermaye sınıfına, egemenlere gelir ve servet transferi yapılırken, durumları giderek kötüleşenlere sahte kurtuluş reçeteleri sunmak konusunda bu ülkenin muktedirleri çok mahirler.

Yıllar öncesinde “Cennet’ten arsa satanların”, bugün “sadece fakirlerin Cennet’in en mutena yerinde ödüllendirilecekleri” yalanlarının yanı sıra; bu dünyada zengin olmak isteyenler de borsalara, kripto paralara, iddia ve bahis sitelerine yönlendiriliyorlar. Bu arada Milli Piyango düzenlemesinde olduğu gibi, şans oyunlarından alınan vergiyi yarı yarıya düşürerek de yandaş sermayeye daha fazla kazanç sağlıyorlar.

Bu yönelimin bir diğer nedeni de, kuşkusuz, 1989’da reel sosyalizmin çöküşünün ardından, sosyalizmin bir kurtarıcı idea olarak gözden düşmesi ve toplumsal kurtuluş yollarının (en azından) seçenek olmaktan çıkmasıyla ve işçi sendikalarının içine düştükleri yozlaşmayla ilgili bir durum.

Sonuç olarak

Nedeni ne olursa olsun bu gerçeklik, başta sosyalizm olmak üzere toplumsal kurtuluş mücadelesinin önündeki en büyük engellerden birini oluşturuyor. İnsanlarımızı böyle sahte ve bireysel kurtuluş hayallerinden kurtarmadan toplumsal bir devrimi gerçekleştirebilmek mümkün gözükmüyor.

Neo-liberalizmin en önemli ayağı olan finansallaşmanın mülksüzleri getirdiği son nokta bu ve Trump’ın tekrar Başkan olmasıyla bu durum daha da kötüleşecek gibi görünüyor.

Tüm dünyada Solun, emek, demokrasi ve barış güçlerinin özellikle de son tahlilde gerici, otoriter popülizmin işine yarayan “mağdur anlatılarını içeren söylemlerden kaçınması” ve kendi ürettiği toplumsal kurtuluş hikayesini, başta manipüle edilmiş olan kesimler olmak üzere toplumun tüm kesimleriyle buluşturması, onları ikna etmesi gerekiyor.

Dip notlar:

(1)      https://www.commondreams.org/news/trump-declares-victory (6 November 2024).

(2)      https://antiauthoritarianplaybook.substack.com/p/what-does-a-trump-victory-mean-for (6 November 2024).

(3)      https://www.commondreams.org/news/tesla-stock-trump-win (6 November 2024).

(4)      Dijital 2024: Global Overview Report, (January 2024) s. 181.

(5)      Agr. S. 184.

(6)      Vergi Konseyi Kripto Varlıkların Vergilendirilmesi Çalışma Grubu Raporu, 2022, Ankara, s. 15.