2008 KRİZİ VE TÜRKİYE VARLIK FONU

2008 KRİZİ VE TÜRKİYE  VARLIK FONU

Mustafa Durmuş

Şubat 2017

Yazının başlığına bakıp “ikisi arasında ne alaka var” diyebilirsiniz. Zira başlıkta sözü edilen kriz, bundan 8 yıl önce ABD finans sektöründe ortaya çıkmış olan bir kriz. Buna karşılık T. Varlık Fonu geçen yılın Ağustos ayında Türkiye’de kurulan ve çok tartışılan yeni bir fon.

İkisi arasında bir bağ yok ama ikincisinin, ulusal çapta, birincisine benzer bir krize neden olma ihtimali yüksek. Aslında oldukça teknik olan konuyu, sabırla okumanızı dileyerek, elimizden geldiğince basitleştirerek anlatmaya çalışalım.

Krizi menkul kıymetleştirme tetikledi

2008 krizi ABD finans sektöründe başladı. Bu krizi tetikleyen en önemli faktör menkul kıymetleştirme dediğimiz olay. Çünkü 2000 yılından 2007’ye kadar, menkul kıymetleştirme uygulamaları iki katına çıkmıştı. Bunun sonucunda da bu işte rol alan iki dev fon, Fannie Mae ve Freddie Mac devlet müdahalesi ile kurtarılabildi. Ama Lehman Brothers ve Bear Stearns’a ait iki adet hedge fon batmaktan kurtulamadı.

Sonuç olarak kapitalizm tarihinin bugüne kadar gördüğü ikinci derin kriz olan bu kriz patlak verdi. Sadece 6 milyon Amerikalı ipotek kredisiyle (mortgage) satın aldıkları evlerini kaybetmedi, milyonlarca finans sektörü ve reel sektör çalışanı işçi işsiz kaldı, özel emeklilik fonları battı, insanlar geleceklerini kaybetti. Yaralar hala sarılmaya çalışılıyor.

Menkul kıymetleştirme?

Bu bir finansal operasyon aslında. Bunun ile farklı varlık türleri, finansal kuruluşlar (örneğin bankalar ya da fonlar) tarafından bir havuzda toplanıyor. Bu havuzdaki varlıkların gelirlerine bağlı olarak menkul kıymet (kıymetli kâğıt) ihraç ediliyor. Burada amaç bu varlıkları likit gelire kavuşturmak.

Menkul kıymetler, mevzuatta, kişilerin yatırım amacı ile edindikleri, ortaklık veya alacak hakkı sağlayan ve çıkarılması için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin alınan kıymetli evraklar (kağıtlar) olarak tanımlanıyor.

Bunlar bonolar, tahviller, krediler üzerinden çıkartılan varlığa dayalı menkul kıymetler, köprü, hava limanı gibi kamuya ait varlıklara ait gelir ortaklığı senetleri gibi geleneksel araçlar olabileceği gibi, 2008 krizinde başat bir rol oynayan “Teminatlı Borç Yükümlülükleri” (CDO), “Swap Sözleşmeleri” ve “Kredi Risk Swapları” (CDS) gibi bizim finans sistemimize yeni yeni girmekte olan türev araçlar olabiliyor.

İhraç edilen bu menkul kıymetlerin geliri, varlıkların sahibi olan finansal kuruluşa veya şirkete (bizim durumumuzda T. Varlık Fonu’na) ait olurken, havuzdaki varlıkların geliri menkul kıymet yatırımcılarına gidiyor.

Böylece havuzdaki varlıkların değerine göre çıkartılan kâğıtlar (türev araçlar) havuzun değeri arttıkça daha fazla, düştükçe daha düşük gelir getiriyor. Bu süreçte bir menkul değerden birden fazla menkul değer üretiliyor ve her bir finansal aracı kendi kârını ya da komisyonunu ekleyerek bunu başkasına pazarlıyor.

Bunun sonucunda finansal bir balon oluşmaya başlıyor. Öyle ki 2008 krizi sırasında Dünya reel üretimi 55- 60 trilyon dolar iken, bu tür finansal kağıtların piyasa değeri bunun 10 katı (600 trilyon dolar) idi.

Kısaca ciddi boyutta bir balon şişirilmiş, ama her balonun bir noktadan sonra patlaması gibi, 2008’de bu balon da patlamıştı. Birileri bu işlerden ciddi servetler elde ederken, Dünya ciddi bir krizin içine girmişti.

Bir fıkra

Olayın “spekülatif” ya da bazılarının deyimiyle “titan zinciri” boyutunu bir fıkra ile anlatalım:

Bir Yahudi tüccar, arkadaşını telefonla arar ve kendisinde bir tır dolusu yaş incirin olduğunu ve bunu çok ucuz bir fiyata satmak istediğini söyler ve satar. Malı alan diğer Yahudi hemen bir başkasını arar ve kendi komisyonunu eklediği bir fiyattan incirleri satar. Böylece bu satışlar bir zincir gibi aylarca devam eder. Her seferinde fiyata komisyon eklenir ve aracılar para kazanır. Son alıcı biraz da merakından, satmadan önce malı görmek ister. Kasaları açtığında incirlerin kurtlandığını görür. Hışımla kendisine malı satanı arar: “ İnciri yemek istedim ama kurtlanmıştı, neden bana bozuk inciri sattın?” diye sorunca, diğeri cevap verir: “Üstadım bu incirler yemek için değil, satmak için…” Menkul kıymetleştirme sonucu balon patlaması böyle bir şey.

T. Varlık Fonu da menkul kıymetleştirme yapacak

T. Varlık Fonu her türlü finansal işlemi yapmaya ve her türlü menkul kıymetleştirmeye yapmaya yetkili. Sadece borsa, tahvil ya da döviz piyasasında değil, yukarıda sözünü ettiğimiz riskli türev piyasalarında da işlem yapabiliyor.

İşin enteresan tarafı bu işlemleri ile ilgili olarak, düzenleyici-denetleyici kurum olan Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almak zorunda değil. Yani “dokunulmazlar” statüsüne sahip. Faaliyet alanı sınırsız, sorumluluğu sıfır, yöneticilerinin maaşının dahi ne olduğunu bilmediğimiz, özel hukuka tabi bir şirket var karşımızda.

Resmi açıklama

Bugün Başbakan Yardımcısı Canikli " T. Varlık Fonu, kamunun donuklaşmış varlıkları üzerinden likit kaynaklar oluşturacak" açıklaması yapınca Fon’un kuruluş amaçlarından biri daha netleşmiş oldu.

Kısaca Fon yaklaşık 200 milyar liralık toplam kamusal varlık havuzundan yukarıda anlattığımıza benzer biçimde piyasaya menkul kıymet ihraç edecek. Böylece gelir yaratacak. Bu işlemlere aracılık eden finansal kuruluşlar da (sigorta şirketleri, finansal aracılar gibi) bundan nemalanacaklar.

Bu süreçte, gerçek değerlerinin birkaç katı oranında, sahici olmayan, kurgusal bir değere sahip menkul kıymetlerden yaratılmış bir finansal balonun şişirilmesini de önleyen hiçbir şey yok.

Oysa biz bu filmi, hem de korku filmi tadında, daha önce gördük. Dünya hala böyle balonların patlamasıyla tetiklenen küresel krizin içinden çıkabilmiş değil. Yani Dünyanın böyle bir finansallaşmanın bedelini ödemekte olduğu bir dönemde biz böyle bir spekülatif finansallaşma sarmalına neden giriyoruz?

Bu balon bir gün patladığında bunun altında kimler kalacak? Bunun örneğin döviz kuruna, istihdama, ekonominin bütününe yapacağı olumsuz etkiler düşünüldü mü?

Bu denli büyük bir toplumsal risk içeren bir operasyonda SPK gibi denetleyici kuruluşlar neden bypass edilir?

Her fırsatta İslam referans gösterilerek faiz oranlarının yüksekliğinden dem vurulan bir ortamda böyle bir “kumarhane kapitalizmi” macerası İslami açıdan caiz midir?

Özcesi, bunca olumsuzluğuna rağmen böyle bir Fon’un, üstelik böyle bir dokunulmazlar statüsünde çıkartılmasının ardındaki derin ihtiyacın ya da ihtiyaçların ne olduğunu belirlemek gerekiyor.