FAİZİ “ARTIRIYORMUŞ GİBİ” YAPMAK

FAİZİ “ARTIRIYORMUŞ GİBİ” YAPMAK

Mustafa Durmuş

İki gün önce Merkez Bankası piyasalardaki beklentilerin gerisinde kalan bir faiz artışına gitti. Bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 8'de ve gecelik borçlanma faiz oranını (faiz koridorunun alt bandı) yüzde 7,25'te sabit tutarken, gecelik fonlama oranını (faiz koridorunun üst bandı) yüzde 8,50'den yüzde 9,25'e ve daha çok olağan dışı hallerde başvurulan likidite penceresi borç verme faiz oranını da yüzde 10'dan yüzde 11'e yükseltti. 

Diğer yandan, bundan çok kısa bir süre önce MB, bankaları geç likidite penceresi faiz oranından (yüzde 10) borçlanmaya zorlamış, ama her hangi bir sonuç alamamıştı.

Sonuçtan kastımız kuşkusuz, dövizdeki yükselişin durdurulabilmesi ve kurun yüksek bir düzeyde de olsa istikrara kavuşturulabilmesiydi. Son faiz kararının da bunu sağlayamadığı görülüyor. Zira kur bugün itibariyle 3,85’e tekrar yükseldi. Asıl yükselişin ise Fitch’in yarın açıklayacağı ülke notu ile olması bekleniyor. Bu durumda kurun 3.90’ın üzerini tekrar görmesi yüksek bir olasılık.

Birçok ana akım iktisatçı ya da para piyasası uzmanı dövizdeki yükselişi durdurmanın yolunun tıpkı 2001’de yapıldığı gibi en az 3-4 puanlık bir politika faizi artırımı olduğuna inanıyor.

Gerçekten de kurun ve enflasyonun hızla artmaya başladığı bir ortamda negatif reel faiz ile yatırımcıyı lirada tutabilmek mümkün değil. Kaldı ki dolardan çıkmak biçimindeki muhafazakâr-milliyetçi tabana yönelik telkinler de işe yaramıyor. Dün açıkladığımız tablodan da görüldüğü gibi döviz tevdiat hesaplarının en fazla ağırlığa sahip olduğu iller iktidar partisinin en fazla oyları aldığı muhafazakâr iller.

Referanduma kilitlenmiş bir siyaset

Teknik olarak Merkez Bankası, faizi uzmanların talep ettiği oranda (örneğin yüzde 300-400 baz puan) artırabilir. Bu daha önce yapılmış ve sonuç da alınmış. Kuşkusuz bunun bedeli bu yıl ekonomik büyümeden tamamen vazgeçilmesi olacaktır. “Önce kurda ve enflasyonda istikrar” diyenler açısından bu da belki sineye çekilebilir. Ama bu uzmanların göremedikleri ya da görmek istemedikleri iki önemli konu var. 

İlk olarak, iktidar bloğu başkanlık referandumuna kilitlenmiş durumda. Dolayısıyla da piyasalarda likiditeyi azaltmak, dolayısıyla daha da daralmak anlamına gelecek olan yüksek faiz politikasını uygulayarak “evet” oylarını riske atmak istemiyor. Zira önümüzde daha 2,5 - 3 aylık bir zaman var ki ekonominin daha da daralması, referandumdan bu bloğun istemediği bir “Hayır” çoğunluğunun çıkması ile sonuçlanabilir.

Faiz oranı teknik bir konu değil

İkinci olarak, uzmanlar faiz oranlarının teknik bir konu olmaktan ziyade ekonomi politik bir konu olduğunu, yani bunun ülkedeki yönetici konumundaki sermaye sınıfları arasındaki bir kavganın da alanı olduğu gerçeğini görmezden geliyorlar.

Yani ülkede, özellikle de 2010’lu yıllardan itibaren, birikim stratejisinin açıkça inşaat-alt yapı, üst yapı yatırımları,  emlak-gayrimenkul ve kentsel ranta dayalı olarak yürütüldüğü çok açık. Bu sektörün yüksek kârlılığı sadece yüksek rant potansiyeline sahip olması ile değil, sektördeki maliyetlerin düşük, diğer yandan talebin yüksek tutulmasıyla mümkün olabiliyor. 

Bu açıdan faiz oranlarının düşük olması ya da en azından yükseltilmemesi gerekiyor. Öyle ki örneğin konut satışlarının en az üçte biri ipotekli konut kredisi ile yapılıyor. Faiz oranları yükseltildiğinde ipotekli konut kredisi faizleri de yükseliyor, bu da satışları, dolayısıyla da inşaat üretimini olumsuz etkiliyor.

Bu savımızı TÜİK tarafından hazırlanan inşaat ve emlak sektörüne ait 2016 yılı verileri doğruluyor.

Üretim maliyetleri arttı, üretim düştü

Sektöre ait ilk sıkıntı bina inşaat maliyetlerindeki enflasyonun üzerindeki artışla ilgili. TÜİK’e göre, 2016 yılı Ekim-Aralık döneminde inşaat maliyet endeksi bir önceki çeyreğe göre yüzde 5,9 ve 2015 yılının aynı dönemine göre yüzde 12,4 artmış. İşçilik maliyetlerindeki artış yüzde 1 ile sınırlı kalırken, malzeme maliyetindeki artış yüzde 7,5 olmuş. Döviz kurundaki yükselişin bunda etkili olduğunu söyleyebiliriz. Yani üretim boyutuyla, inşaat maliyetleri geçen yıla göre resmi enflasyonun bir buçuk katı kadar artmış.

Paralel bir biçimde üretimde de yavaşlama söz konusu. Bunu sırasıyla yapı izin istatistiklerindeki (yapı ruhsatı) ve yapı kullanma izinlerindeki bariz azalmadan görebiliriz.

2016 yılının ikinci çeyreğinde 51,3 milyon m2’lik bir yapı izni verilmişken, üçüncü çeyreğinde bu 38,4 milyon m2’ye gerilemiş.  Böylece bir önceki çeyreğe göre düşüş yüzde - 25,1 olmuş. 2015 yılının aynı dönemine göre ise bu düşüş yüzde - 12,6’yı buluyor. Böylece yapı izin ruhsatındaki ikinci çeyrekten üçüncü çeyreğe doğru dörtte birlik bir azalma sektördeki daralmanın üretim boyutunu ortaya koyuyor.

Benzer bir durum yapı kullanma izin belgeleri için de geçerli. Örnek verirsek daire sayısı cinsinden 2016 yılının üçüncü çeyreğinde kullanma izin belgesi bir önceki çeyreğe göre yüzde - 18 ve 2015 yılının aynı dönemine göre yüzde - 8 oranında azalmış.

İnşaat ve emlak faaliyetleri durgunluğa girdi

Sektördeki bu daralmanın makro düzeydeki yansıması ise milli gelirin sektörlere göre değişimini gösteren endekse şöyle yansımış: 2016 yılının ikinci çeyreğinde 228,9 olan inşaat endeksinin değeri üçüncü çeyrekte 213,9’a gerilemiş. Geçen yıla göre sektördeki büyüme sadece yüzde 1,4 ile sınırlı kalmış.

Benzer bir durum gayrimenkul faaliyetlerini gösteren endeks için de söz konusu olmuş ve 2016 yılının ikinci çeyreğinde 129,8 olan endeks üçüncü çeyrekte 128,3’e gerilemiş. Geçen yıla göre endeks sadece yüzde 3,7 büyüyebilmiş.

Konut satışları ipotekli konut kredisi ile pompalanıyor

Asıl çarpıcı gelişme konut satışlarında ortaya çıkıyor. 2016 Aralık ayında konut satışları 2015 Aralık ayına göre sadece binde 1 oranında artabilmiş.

İpotekli satışların toplam satışlar içindeki payı yüzde 34,4 ve sözünü ettiğimiz bu bir yıl içinde ipotekli konut satışları yaklaşık yüzde 22 oranında artmış. Yani ipotekli satışlardaki artışlar toplam konut satışlarının eksiye dönmesini önlüyor. Bu da borçlandırma ile yürüyen bu modelde faiz oranlarının rolünü belirleyici kılıyor.

Ayrıca bir ayrıntının daha altının çizilmesi gerekiyor: İlk defa satılan (yeni üretim) konut satışlarının toplam satışlar içindeki payı yüzde 50’yi geçiyor. Bu arada ilk defa satılanların satışında bu bir yıllık sürede yüzde 3’lük bir azalma var. Yabancılara satılan konutların toplam satışlar içindeki payı ise yüzde 20.

Böylece konut satışları, asıl olarak iç piyasadaki, yani yerliye yapılan konut satışlarından ve bunların da en az yarısı yeni konutlardan oluşturuyor. Böylece iç pazarın önemi nedeniyle sektörde konut kredi faizlerinin yükseltilmemesi çok önemli oluyor.

Sektör KHK’ya girdi

Sektörün önemi KHK’lara da girmesinden belli. Zira 684 Sayılı KHK ile konut satışlarına getirilen yeni düzenleme ile sektördeki sermaye grupları devlet koruması altına alınıyor.

Öyle ki 2014 yılında yürürlüğe giren “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” ile konut alanlara alım tarihinden itibaren 14 gün içinde sebepsiz ve her hangi bir tazminat ödemek zorunda kalmaksızın alımdan cayma ve projenin teslimine kadar olan yaklaşık 3 sene içinde yüzde 2 gibi bir tazminatla satıştan dönebilme hakkı tanınmıştı. 

Dün yapılan değişiklikle bu süre 2 yıla düşürülürken, tazminat oranı da yüzde 8’e kadar yükseltildi. Konutu iade eden tüketici parasını eski düzenlemede 90 günde geri alırken, artık bu süre 180 güne çıkartıldı. Yani sektörde işler yüklenici firmalar için kolaylaştırılırken tüketiciler için zorlaştırılıyor. 

Sonuç olarak

İktidar bloğunun inşaat ve emlak sektörüyle kurmuş olduğu böyle bir simbiyotik ilişki, teknik olarak mümkün olsa da, hatta gerekli görülse de, faiz oranının gerçek anlamda yükseltilmesini zorlaştırıyor. 

Böyle bir siyasal kararın gerisinde ise, hemen her büyük siyasal karar da olduğu gibi, sınıfsal – ekonomik çıkarlar yatıyor. Sonuç olarak da faiz oranları artırılmış gibi yapılarak sorun öteleniyor. Bu durumun sadece ekonominin bütünü açısından sorunların derinleşmesinin değil, faiz oranları konusunda farklı konumlanış içinde olan sermaye grupları arasındaki kavganın da büyümesinin önünü açıyor.