BORSAYA DEĞİL, ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNE BAKMAK GEREK!

BORSAYA DEĞİL, ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNE BAKMAK GEREK!

(Erken doğmuş bir yazı)

Mustafa Durmuş

10. 11.2017

Aslında bu yazının daha geniş kapsamlısı birkaç gün sonra yayımlanacaktı. Ancak bugün A. Yıldırım’ın şirket kârlarındaki görülmemiş artışı anlatan yazısı (1) yayımlanınca bir erken doğum yazısı yazmak durumunda kaldık.

Yıldırım, Türkiye’de ilk 9 ay itibariyle borsada işlem gören 73 büyük şirketin kârlarını ortalama yüzde 55 ve 9 banka hariç tutulduğunda ise yüzde 93 artırdıklarını açıkladı.

Bu müthiş artışın nedeninin aşırıya kaçan teşvikler olduğunu, ancak bu kârların normal olmadığı gibi sürdürülebilir olmadığını da yazdı. İlave olarak Ekonomi Bakanı’nın daha önce açıkladığı gibi, 3.çeyrek büyümesinin yüzde 10’un üzerinde ve bu yılın toplam büyümesinin ise resmi öngörü olan yüzde 5,5’in üzerinde çıkmasının hayli muhtemel olduğunu belirtti.

Yıldırım’ın yazısında yaptığı standart bir ana akım ekonomist gazeteci çözümlemesinin ötesinde bir şey değil. Bu nedenle de bu bakış açısının ötesine geçmek gerekiyor.

Sınıfsal bir sonuç

(i) Büyük bazı şirketlerin kârlarındaki bu patlama OHAL uygulamaları ile doğrudan ilgili. OHAL altında uygulamaya sokulan; Hazine tarafından garantilenmiş Kredi Garanti Fonu’ndan sağlanan 215 milyar liralık kredi, beyaz eşya ve inşaat sektörü ürünlerinden alınan ÖTV ve KDV’lerde yapılan ciddi indirimler, Kurumlar Vergisi indirimi, işverene prim desteği, bankalara ciddi kârlar sağlayan döviz-lira arbitrajı imkânları ve OHAL altında her türlü işçi hareketi ve grevin yasaklanması gibi uygulamalar bu kârlardaki patlamanın asıl nedeni. Yani bu sonuçlar OHAL’in sınıfsal etkilerinin bir kısmını gösteriyor.

Kâr sürümlü büyüme

(ii) Bu gelişme “kapitalist büyümenin gerçekte bir sermaye, servet büyümesi olduğunu” bize bir kez daha gösteriyor. Yani bazı büyük şirketlerin ve bankaların kârları arttığında ekonomi büyüyor ama bu emekçilerin, halkın ya da toplumun bütününün refahının da büyüdüğü, arttığı anlamına gelmiyor.

Nitekim ekonomide büyümeyi sağlayan ana etmenler; vergi indirimleri gibi mali, bol ve garanti edilmiş krediler, borç erteleme gibi parasal olmak üzere büyük sermayeye verilen devasa düzeye erişmiş bulunan teşvikleri olmuş.

Yani aşırı borçlanma, sınırsız devlet desteği ve teşviklerle sağlanmış bir kâr sürümlü büyümeden söz ediyoruz.

Bunun alternatifi ise ücret gelirlerinin hem reel olarak, hem de milli gelir içindeki payının artmasıyla elde edilen büyümedir.
İstihdam edilenlerin yüzde 70’inden fazlasının ücretli olarak çalıştıkları bir ekonomide elde edilen bir reel büyüme emekçilerin refahını artıran ücret sürümlü bir büyüme olabilir.

Oysa düşük ücret zammı, yüksek enflasyon ve yüksek döviz kuru nedeniyle son 9 ayda işçilerin ne reel ücretleri artmış (tersine azalma var) ne de toplam ücret gelirlerinin milli gelir içindeki payı artmış. Tam tersine TÜİK’in verilerine göre, ücret gelirlerinin milli gelir içindeki payı azalmaya devam ediyor ve bu pay yüzde 36 civarında seyrediyor (2). Yani bu yılki büyüme de ücret sürümlü bir ekonomik büyüme değil.

Adaletsizlikler ve riskler artacak

Şu ana kadar sağlanan ve sağlanacak olan kâr sürümlü büyümenin gelir başta olmak üzere her türlü bölüşüm adaletsizliğini daha da derinleştireceği, enflasyonu ve işsizliği daha da azdıracağı, ekonomik istikrarsızlığa neden olacağı gibi, kamu tarafında bütçe açığını, kamu borçlanmasını ve kamu borç stokunu artıracağı da açık.

Anlaşılan o ki siyasal iktidar bir süredir kamu borç stokunun göreli olarak düşük olmasından hareketle (diğer yükselen ekonomilerle kıyaslandığında), özel sektör riskinin kamuya devredilmesi politikasını (artırılan kamu borçlanması yoluyla) hayata geçiriyor.

Derin ihtiyaçlar politikalara yön mü veriyor?

Ancak böyle bir yönelim deyim yerindeyse “bütün gemilerin yakılması” demek. Şöyle ki, ülke içinden fon temininin kısıtlı olması (mevduatların, iç tasarrufların çok düşük olması gibi nedenlerle) dış borçlanmanın (son dönemde kamusal borçlanma yoluyla) devreye sokulmasını zorunlu kılıyor.

Diğer yandan dış borçlanma arttıkça lira değer kaybetmeye ve paralelinde borç servisinin (faiz ödemeleri) maliyeti artmaya devam edecek.

Bir başka anlatımla, Hükümet bol kredi ile yatırımları artırmak istiyor ama bankalarda bunu sağlayacak yeterli para-kredi yok. Bu yüzden devlet elinden dış borçlanmaya (tahvil ihracı biçiminde sıcak para temini yoluyla) yükleniyor.

Uzun dönemli risk alarak kısa dönemde kazanmak mı?

Böyle bir manevra ile Türkiye zorunlu olarak uzun dönemli bir finansal riski üstlenerek kısa dönemli bir ekonomik canlanmayı fonluyor. Eğer lira değer kaybetmeyi sürdürürse, ülkenin alacağı her yeni dolar ya da avro cinsinden kredinin geri ödemesi ilerde çok daha maliyetli olacak.

Böyle bir risk göze alınır mı? İhtiyacın derinliğine bağlı olarak alınabilir. Görünen o ki ülkeyi yönetenler 2019’a kadar bu riski göze almış durumda (3).

Merkez Bankası’nın faiz oranlarını yükseltip, böylece enflasyonu düşürüp, kuru kontrol altına alıp, dış borç servisinin maliyetini azaltması teorik olarak mümkün olsa da siyasi irade buna taraftar değil. Zira yüksek faiz, daha az kredi demek, ekonomik durgunluk demek ve tüm bunlar da halk/seçmen desteğinin giderek azalması demek.

Tekelleşme artıyor

(iii) Büyük şirketlerin kârlarındaki büyük artış ülkede tekelleşmenin arttığının da bir göstergesi. Kârları artan bu şirketlerin borsada işlem gören büyük sermaye şirketleri olduğuna dikkat edelim.

Oysa Türkiye’de sanayi üretiminin yüzde 80’inden fazlasını KOBİ’ler yapıyor. Bu şirketlerin kârlarının patladığını, dolayısıyla da durumlarından çok memnun olduklarını ileri sürebilmek çok zor.

Bunu anlayabilmek için borsaya bakmak değil (zira onlar borsada işlem göremeyecek kadar küçükler) organize sanayi bölgelerine bir ziyarette bulunmak yeterli:

Yüksek kârlar bir yana, satışlar, gelirler düşmüş, borç stokları artmış, vergi ve prim ödemeleri gecikerek birikmiş, yüksek faizler nedeniyle yeni yatırım yapmak imkânsız hale gelmiş.

Zaten üretimin yüzde 80’ini yapan bu şirketlerin, küçük üretici ve esnafın durumu bu kadar iyi olsaydı, 2011’den bu yana 3 kez vergi ve prim affı çıkartılıp, yenisinin hazırlıkları yapılır mıydı? Maliye’nin KDV tahsilatları yüzde 35’e kadar düşer miydi ya da bu kesimlerden alınacak olan vergilerin bu yıl 102 milyar lirasından, gelecek yıl 132 milyar lirasından vazgeçilir miydi?

Özcesi borsada işlem gören az sayıda büyük şirketin yüksek kâr açıklaması; aslında kısa vadeli yüksek oranlı bir büyüme hedefine odaklanıldığını, buna uygun OHAL uygulamalarıyla, maliye ve para politikalarıyla kârların artırıldığını ve tekelleşmenin giderek hızlandığını ortaya koyuyor.
………..
(1) Abdurrahman Yıldırım, “Şirketlerin kâr artışı enflasyonu 5’e katladı”, ayildirim@htgazete.com.tr, 10 Kasım 2017.
(2) TÜİK, Dönemsel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, II. Çeyrek: Nisan - Haziran, 2017, 11 Eylül 2017.
(3) http://www.mauldineconomics.com/…/turkey-a-case-study-in-th…#, 6 November 2017.