‘GAZİNO KAPİTALİZMİ’ ALTINDA KALKINMAK?

‘GAZİNO KAPİTALİZMİ’ ALTINDA KALKINMAK?

Mustafa Durmuş

11 Mart 2017

Ana akım iktisat ve işletme ders kitaplarına bakarsanız, piyasaların serbestçe hareket ettiği bir ekonomide finans piyasaları kaynakları en doğru biçimde kalkınma ve büyüme amaçlı olarak dağıtır.

Bu kitaplara göre, borsa gibi sermaye piyasaları ve bankalar gibi para piyasaları halkın elindeki küçük-büyük tasarrufları, girişimcilerle, yeni yatırımcılarla buluşturur ve bunlar da ülkenin ihtiyacı olan yatırımları yaparak hem ekonomiyi büyütürler, istihdam ve gelir yaratırlar, hem de ülkenin kalkınması için gerekli olan yeni sanayilerin oluşturulmasına ve teknolojilerin üretilmesine katkıda bulunurlar.

Bu sistem gerçekte böyle mi işliyor?

Öncelikle kitaplarda yazılan, anlatılan bu modeller ve teorik çıkarımlar ‘Merkez Ekonomiler’ adı da verilen ve gelişmiş para ve sermaye piyasalarına sahip gelişmiş ülkeler göz önüne alınarak yapılıyor.

Buna rağmen son 2008 krizi bu ülkelerdeki bu denli gelişmiş finans piyasalarının tasarrufları yatırıma dönüştürücü işlevlerinden koparak hızla spekülatif kârlar elde etmeye hizmet eden mekanizmalara dönüştüğünü ortaya koydu. Kapitalizmin artık bir ‘Gazino- Kumarhane Kapitalizmi’ne dönüştüğü sıklıkla dillendiriliyor. Dünya çapında reel üretimin on katı civarında türev piyasaların varlığı da bunun ispatı.

Bizimki gibi azgelişmiş ekonomilerde ise büyümeden daha önemli bir sorun mevcut: Kalkınamamak.

Türkiye 2002-2007 döneminde yılda ortalama yüzde 6,9 ve 2007’’den sonra yılda ortalama yüzde 3,3 büyüdü. 2016’dan itibaren ise fiilen küçülme yaşandı ve hem geçen yılın, hem de 2017’nin büyüme hızının yüzde 2’nin üzerinde olması beklenmiyor.

Yani belli bir süre için ekonomiyi hızlı büyütseniz de bunun sürdürülebilir olmasını sağlayamıyorsunuz. Bu durum bizde İzlenen finans-inşaat ve ranta dayalı büyüme ve birikim  modelinin kaçınılmaz bir sonucu.

Her taraf AVM’lerle, plazalarla, TOKİ konutlarıyla, büyük camilerle, duble yollarla, köprülerle, hava limanlarıyla ve tünellerle doldu, inşaat sektörü devasa büyüdü. Öyle ki Dünya çapında 42 büyük inşaat firmamız var artık, 31 tane dolar milyarderimizin neredeyse yarısı ise yeni dönemde palazlanan inşaat firmalarının sahiplerinden oluşuyor. Ancak Türkiye kalkındı mı? Bırakın emek ve çevre ile uyumlu yeni sanayileri, yeni teknolojileri, bu dönemde kaç tane büyük fabrika kuruldu, imalat sanayiinde kaç kişilik yeni istihdam yaratıldı, hangi yeni teknolojiler geliştirildi? Yani sanayileşme ve iktisadi kalkınma açısından hangi somut adımlar atıldı?

Bunlar olmadı, olamazdı da. Zira 1980 yılından bu yana, ama özellikle de son 14 yıldır izlenen servet birikimi ve büyüme stratejisi buna uygun değil.  Bu model devletçe benimsendi, bunun özel sektör ayağını da inşaat sektörü ve bunların ardında yatan uluslararası finans ve bankacılık sektörü oluşturdu.

Sevgili arkadaşım Hakan Özyıldız bugün paylaştığı bir yazısında Türkiye’de bankacılık sektörünün işlevleri açısından geldiği noktayı çok güzel özetlemiş (http://www.hakanozyildiz.com/2017/03/milyonerler-yabanc-bankalar-tercih.html).

“Banka mevduatlarının yüzde 54’ü tasarrufçuların binde 16’sının kontrolünde, ortalama vade 3 ay, 1 milyon lira üzerindeki mevduatları elinde tutan bankalar içinde yabancı bankalar 2005 yılındaki yüzde 1,7 olan paylarını 2016’da yüzde 26’ya çıkartmışlar”, başta muhafazakâr seçmenlerin ağırlıkta olduğu kentlerde dolar cinsinden mevduatlara doğru ciddi bir yönelim söz konusu. Daha da önemlisi bu bankacılık sektörünün toplam aktif büyüklüğü Deutsche Bank’ın aktif büyüklüğünün altında kalıyor.

Sermaye piyasalarının gözdesi olan Borsa’nın 90,000’e dayanmasına ise aldanmayın. Zira borsa yatırımcısının üçte ikisi yabancılardan oluşuyor ve onlar da, örneğin doların 3,94’ü gördüğü bir anda dolar bozdurarak borsaya girerek, dolar 3,56’ya kadar düşünce kur farkından faydalanarak ciddi vurgun yapanlar. Yani borsadaki yükseliş şirketlerin ya da ekonominin iyi durumda olduğunun bir göstergesi değil. Zira bu kesimler uzun vadeli yatırımcı değil, daha ziyade kısa vadede ciddi vurgun yapıp  çıkanlar.

Yani geçmişimizi olduğu gibi geleceğimizi de teslim ettiğimiz finans piyasaları hem az gelişmiş, güdük,  hem spekülatif ve manipülatif.  Bırakın kalkınmayı, sanayileşmeyi, sürdürülebilir bir büyümeyi bile destekler nitelikte değil.

Ya Varlık Fonu?

O halde “T. Varlık Fonu büyüme ve kalkınmada yeni bir finansman modeli olur” diyebilirsiniz. Zira bazı kesimler bunu böyle sunuyorlar.

Ancak 200 milyar dolarlık bir varlık üzerinden borçlanma senetleri çıkartarak mevcut kredi borçlarını ödemeyi, yüzlerce milyar doları bulan, koşullu yükümlülükler altında yürütülen özel, kamu-özel projelerini fonlamayı düşleyen bir fondan bahsediyoruz.

Fonlayacağı projelerin gerçek bir iktisadi ve sosyal kalkınma ve sanayileşme projesinden ziyade, ağırlıklı olarak mevcut büyük alt yapı ve üst yapı projeleri olduğu anlaşılıyor. Bu Fon’un  da mevcut ‘Gazino Kapitalizmi’nin bir diğer bir aktörü olmasını engelleyecek hiçbir kamusal denetim, düzenleme, kontrole tabi olmadığını kuruluş yasasından biliyoruz.

Durumu büyük resimdeki yerine oturtabilmek için iki ünlü yazarın kulaklarını çınlatarak bitirelim.

N. Klein, neo liberalizmi “dünyanın sil baştan ve ideolojik olarak yeniden yapılmasının detaylı, derin bir hikâyesi” olarak tanımlar. Özellikle “şok terapi adı altında dünyada pek çok ülke ve kentte hayata geçirilen ekonomi politikalarının, çok zenginler ve bankalar dışındaki geniş kitleler için felaketle sonuçlandığını” vurgular.

Profesör David Harvey ise kapitalizmin neoliberalizm döneminin dört ayaklı olduğundan söz eder: Özelleştirme, her türlü mal ve hizmeti bir vurgunculuk aracına dönüştüren bir hızlı bir finansallaşma, servetin üst sınıflar lehine ve bölüştürülmesinde devletin açık bir biçimde bir araç olarak kullanılması ve her türlü doğal, sosyal, politik ve ekonomik felaketin ve krizlerin kapitalist sınıf için ve onun tarafından manipülasyonu olarak tanımlar.