MCKINSEY, ‘YENİ REJİM’ VE EKONOMİK KRİZ (3) (Borçlandırma emperyalizmin tarihsel sömürgeleştirme yöntemlerinden biridir)

MCKINSEY, ‘YENİ REJİM’ VE EKONOMİK KRİZ (3)

(Borçlandırma emperyalizmin tarihsel sömürgeleştirme yöntemlerinden biridir)

Mustafa Durmuş

3 Ekim 2018

Kreditörler (alacaklılar) açısından Türkiye’nin Mc Kinsey ile yaptığı anlaşmanın öneminin altını çizmek gerekir. Çünkü faizi hariç 457 milyar dolarlık bir kredi alacağından söz ediyoruz. Batılı bankalar ve diğer uluslararası kreditörler doğal olarak, bu kredilerin (borçların) geri ödenmesini garantilemek istiyorlar.

Tarihe baktığımızda emperyalist finans kapitalin, borçlu ülkeler ödeme zorluğuna girip borçlarını ödeyemediklerinde, değişik yollarla bu alacaklarını tahsil edebildiğini görürüz.

MCKINSEY ‘YENİ OSMANLI’NIN YENİ DUYUN-U UMUMİYE'Sİ

19. Yüzyılda bu tahsilat üç yöntemle yapılırdı: Yüksek faiz oranlarından ödeme yapılabilmesini sağlayacak “Mali Kontrol Komisyonları” gibi araçları devreye sokmak, borçlu ülkeyi fiilen işgal etmek ve borçlu ülkenin denizlerine savaş gemilerini göndererek onu anlaşmaya zorlamak (1).

Bunlardan ilk yöntemin en somut örneği Osmanlı’da kurulan Duyun-u Umumiye Ofisi’dir. Bu uygulama ile toplanan vergi gelirlerinin en az üçte birine Osmanlı’nın dış borçlarına karşılık olarak imtiyaz sahibi alacaklı ülkelerin memurlarınca el konuluyordu (Rosa Lüksemburg, Sermaye Birikimi adlı eserinde bu duruma değinir).

20.Yüzyıldaki mali kontrol yönteminin en güzel örneği ise Versay Anlaşması’dır (2). 1919 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın ardından gündeme getirilen Versay Anlaşması ile Almanya’nın, savaş tazminatı olarak 32 milyar dolar (bugünün parasıyla 442 milyar dolar) borç ödemesi kararlaştırılmıştı. 1921-1922 yıllarında bu borçları ödeyebilmek için Almanya para basmaya başlayınca hiperenflasyon ortaya çıktı ulusal parası ciddi olarak değersizleşti. 1924’te ABD, İngiltere ve diğer Avrupalı devletler Almanya’ya yeni bir para birimi oluşturabilmesi için borç vermeyi kabul ettiler ama bunun karşılığında Alman Merkez Bankası’nda ciddi bir kontrol sağladılar. 1953’te ise ABD ve İngiltere Hükümetleri Almanya’nın borçlarının yarısını sildiklerini, kalanının ise Almanya’nın dış ticaret fazlasıyla tahsil edileceğini açıkladılar.

FİİLİ İŞGAL BORÇ TAHSİL YÖNTEMİDİR

İkinci yöntemde borcunu ödemeyen ülkenin ya ekonomisine el konulurdu (1869 yılında Fransa’nın, sömürgesi Tunus’a yaptığı gibi) ya da ülke fiilen işgal edilirdi (1882' de Mısır'ın İngiltere tarafından işgal edilmesi gibi). Üçüncü yöntem ise 1900’lerin hemen başlarında dış borçlarını ödeyemeyen Venezüella açıklarına Batılı devletlerin savaş gemilerini göndermek biçimindeki gibi bir tehditti (3).

20. Yüzyılda yavaş yavaş bu yöntemlerden vazgeçildi. Bu borçların tahsili için IMF gibi kuruluşlar görevlendirildi. Buna rağmen fiili işgal bir kez daha yaşandı. Borçlarını hammadde ile ödemek zorunda bırakılan Almanya birkaç kez bu borcu ödemede güçlüğe düşünce 1923 yılında alacaklarına karşılık olarak kömüre el koymak için Fransız ve Belçika devletleri Ruhr Bölgesi’ne asker göndererek bölgeyi işgal ettiler (4).

MCKINSEY “ULUSLARARASI KRİZ YÖNETİMİNİN” BİR ARACIDIR

IMF’li süreç asıl olarak 1982 yılında Meksika’nın, sonrasında 1989’a kadar onlarca diğer geri bıraktırılmış ülkenin borçlarını ödeyemeyeceğini ilan etmesinin ardından başladı. Bu ülkelerin bir kısım borçları sözde silinirken, yüksek faiz oranlarıyla borçları yeniden yapılandırılırdı. Dahası bu ülkelere Washington Uzlaşması’nın koşulları olan “mali disiplin”, “özelleştirmeler”, “deregülasyon” ve “uluslararası sermayenin serbestçe dolaşımı” gibi düzenlemeler dayatılarak neo-liberal program hayata geçirildi.

Böylece neo-liberal dönemde bu yöntemler daha yumuşak gibi gözüken, ama özünde eski yöntemlerden sömürgeci, yoksullaştırıcı, mülksüzleştirici yanlarıyla temelde bir farklılığı bulunmayan ‘uluslararası kriz yönetimi’ adı altında gerçekleştirilmeye başladı (5).

İşte Türkiye bugünlerde, bir yandan tarihte alacak tahsilinde ilk yöntem olarak karşımıza çıkan adeta yeni bir Duyun-u Umumiye koşullarını yaşarken, diğer yandan IMF üvertürü olarak McKinsey’in sahne alışı gerçeğiyle karşı karşıya kalıyor.

2015 yılında Yunanistan’a borçlarını yeni kredilerle ödeyebilmesi için dayatılan programın ardında Troyka olarak adlandırılan ve IMF, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Merkez Bankası’ndan oluşan bir üçlü çete vardı. Türkiye’deki programın yürütücüsü ise bütünüyle özel sektöre, uluslararası sermayeye ait bir şirket olan McKinsey olacak.

MCKINSEY SIRADAN BİR DANIŞMANLIK ŞİRKETİ DEĞİLDİR

Kısaca emperyalist sermaye açısından McKinsey bir yönüyle, alacaklarının tahsilinde kullandığı bir aracıdır. Bu yüzden de bu şirketin işlevini sıradan bir yönetim danışmanlığına indirgemek büyük hata olur.

Nitekim şirketin işlevinin bunun ötesine gittiği de görülüyor. Öyle ki dünyadaki en şiddetli borç krizi yaşayan ülkelerin başında gelen Porto Riko’nun borç krizini atlatmak, mali disiplin sağlamak ve devlet tahvilleriyle yeni borçlanma yapmak konusunda 50 milyon dolar karşılığında anlaşma yaptığı McKinsey’in grup şirketlerinden birinin (CSS) bu ülkenin borçlanma tahvillerinin önemli bir kısmına sahip olduğu ortaya çıkmıştır (6).

Özetle, Türkiye’yi yöneten iktidar blokunun acil ihtiyacı dış borçları çevirerek bir finansal krizin patlamasını önlemek, emperyalist sermayenin hedefi ise verdiği borçları yüksek faiz oranlarıyla uzun vadeye yayarak geri tahsil etmek. McKinsey tam da bu ikili ihtiyacı karşılayan bir model olarak, IMF’nin sahne almasından önce sahneye çıktı.

TÜRKİYE KAPİTALİZMİNİN KRİZİ SADECE İKTİSADİ DEĞİL

Diğer yandan bu anlaşmanın Türkiye açısından işe yarayıp yaramayacağı tartışmalıdır. Çünkü öncelikle Türkiye'nin krizi sadece iktisadi değil. Türkiye’de politik, sosyal ve ekolojik krizler anlamında çoklu krizler yaşanıyor. Bu önlem olsa olsa ekonomik krizin öncülü olan finansal krize çare olabilir.

Yani ülkede sadece bir borç krizi anlamında finansal kriz riski yok. Aynı zamanda ülke ekonomisi bu yılın ikinci yarısından itibaren resesyona girdi, yani ekonomi küçülmeye, işsizlik artmaya başladı.

McKinsey’in IMF’ye vekâleten uygulatacağı politikalar ise kemer sıkma politikaları. Bu politikalar tarihte tüm örneklerinde görüldüğü gibi belki kur, dış borçların çevrilmesi gibi sorunları hafifletse de ekonomiyi resesyondan çıkartamıyor. Tam tersine resesyonu daha da derinleştirip, işsizliği ve yoksulluğu daha da artırıyor.

Bunun en son iki örneği Arjantin ve Yunanistan’ın son 15 yılda uyguladıkları kemer sıkma politikaları. İlki onca yıldan sonra tekrar bir finansal krize girerken, 2060 yılına kadar borç ödemek zorunda olan Yunanistan hala ekonomik daralma, işsizlik gibi sorunları yaşamaya devam ediyor.

MC KINSEY’İN BAŞARI ŞANSI COCU’LU FENERBAHÇE’NİNKİ KADAR OLABİLİR

Fenerbahçe’ye büyük ümitlerle getirilen Hollandalı teknik direktör P. Cocu nasıl 7 haftada 5 maç kaybettirip takımı neredeyse tarihindeki en kötü durumuna düşürdüyse (14. sıraya), polit büronun lideri konumundaki McKinsey de ülke ekonomisinde benzer sonuçlara yol açabilir.

Çünkü Cocu’nun Fenerbahçe takımının yapısal sorunlarını görmezden gelerek ithal ettiği ve nasıl oynatacağını da tam olarak bilemediği üç-beş futbolcu ile sonuç almaya çalışması gibi, McKinsey de konumu gereği ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasal sorunlarını görmek ve bunları çözmeyi hedeflemek gibi bir vizyona ve amaca sahip değil. Bildiği şey kemer sıkma politikaları tasarlamak.

Yani tıpkı IMF gibi, McKinsey’in önerdiği strateji ya da çıkış yolları kapitalizmin yapısal sorunlarını görmezden geliyor. Doğası gereği kapitalizm karşıtı değiller. Oysa sorunlu olan kapitalist sistemin kendi.

Yani ülkenin sorunları sistemik. Alınan önlemlerle, yapılan düzenlemeler ve iyileştirmelerle ekonomi kısmen toparlanabilse de, söz konusu yapısal sorunlar devam ettiğinden, ekonomi bir süre sonra yeniden krize giriyor. 2001 krizinden 16 yıl sonra Türkiye’nin yeniden daha derin bir krizin içine girmesi bu durumun en somut örneğidir.

Bu yapısal sorunlardan kurtuluşumuzu sağlayabilecek nitelikte radikal ekonomik ve demokratik çözümlere yönelmedikçe, ne Türkiye ekonomisinin, halkının ve emekçilerinin sorunları çözülebilecek, ne de insanımız özgürleşebilecektir.

Doğru tedavi öncelikle doğru tanıyı gerektirir. Konulan tanı yanlış olduğu için McKinsey de doğru tedavi yolu değildir.

……..

(1) Jerome Roos, “The New Debt Colonies”,https://www.viewpointmag.com/2018/02/01/new-debt-colonies (30 September 2018).
(2) https://jubileedebt.org.uk/history-of-debt (30 September 2018).
(3) Roos,Agm.
(4) Jubileedebt, Agm.
(5) Ross, agm.
(6) Mary Williams Walsh, “McKinsey Advises Puerto Rico on Debt. It May Profit on the Outcome”, https://www.nytimes.com (26 September 2018).