BITCOIN (2): SİSTEME GÜVEN AZALDIKÇA DİJİTAL PARALAR ÇOĞALDI

BITCOIN (2):
SİSTEME GÜVEN AZALDIKÇA DİJİTAL PARALAR ÇOĞALDI

Mustafa Durmuş

6 Ocak 2018

Bir önceki yazımızda, bitcoinin hızlı yükselişini tarihsel maddeci bir bakış açısıyla değerlendirmenin, yani bu gelişmenin hangi tarihsel zeminde ve maddi hangi ihtiyaçlardan kaynaklandığını ortaya çıkartmanın gereğinin altını çizmiştik.

Bu bağlamda özetle, bitcoinin ‘Büyük Resesyon’ olarak da adlandırılan 2008 finansal krizi sırasında ortaya çıktığını, yani aşırı bir küresel likidite bolluğunun neden olduğu mortgage ve menkul kıymetleştirme balonunun patlamasının ardından gündeme getirildiğini, yaratılan yeni bir teknolojinin (blokchain teknolojisi) ve internetin yaygın kullanımının alternatif bir para ve ödeme biçimi olarak kripto paraların varlığının (üretici güçler anlamında) maddi temelini oluşturduğunu vurgulamıştık.

Keza, ortaya atılış niyetinden bağımsız bir biçimde, bitcoin ve diğer kripto paraların ve kripto piyasaların küresel bir finansal spekülasyon aracı olarak kullanılmakta olduğunu gözlemlediğimizi yazmıştık. Bugün bu paralarla ilgili olarak biraz daha detaya gireceğiz.

Ancak uluslararası para ve kredi piyasaları açısından bitcoin ve diğer kripto paraların önemini anlatan bazı verilere geçmeden önce bu paraların kullanımını gerektiren bir başka ihtiyaçtan daha söz edelim.

Küresel paraların ve para otoritelerinin meşruiyeti sarsıldı!

Son yıllarda dolar ağırlıklı uluslararası para ve kredi sistemi, bu paralar üzerinden işlem yapan finansal piyasalar ve başta FED olmak üzere merkez bankaları gibi para otoriteleri ve ulus devletlerin finansal operasyonlarının meşruiyeti (özellikle de 2008 krizdeki rolleri bağlamında) epeyce sorgulanıyor.

Buna karşılık bu para sistemi ve para otoritelerinin, finansal piyasalar ve bunların önemli aktörlerinin gözünde giderek yiten meşruiyetlerini toparlama gayretleri yeterli olmadı. Yani bir güven sorunu oluştu ve bu hala giderilemedi.

Sisteme olan güven yitimi alternatifini yarattı

İşte tam bu noktada bu güven yitimi, alternatif para ve ödeme biçimlerinin ortaya çıkmasına yol açtı. Bu bağlamda kripto paraların geldiği düzey ve spekülasyon balonu, küresel finansal sistemin ve ulus devletlerin bu bağlamdaki işlevleriyle ilgili derindeki sorunların bir semptomu olarak görülebilir.

Bir başka anlatımla bitcoin, hem merkez bankaları dâhil bankacılık sisteminin, hem de devletlerin finansal alandaki sorunlarını yansıtıyor, bu sorunların çözümü ile ilgili olarak, bu yapılara teknolojik olduğu kadar, ekonomik ve politik bir meydan okuma olarak karşımıza çıkıyor.

Çünkü bitcoin, desantralize, devletin olmadığı, aracıların olmadığı, işlem maliyetlerinin asgaride kaldığı, işlemlerin bilgisayar ve şifrelerle-kodlarla yapıldığı bir sistem.

Ayrıca örneğin bitcoin son derece esnek, uyarlanabilir nitelikte bir uygulama. Üyeleri arasındaki tamamlayıcı eylemler onu büyütüyor. Bitcoin adeta “Fantezi Dünyası’ndaki Bastian” gibi. Tek kişi kalsa dahi hayatta kalabilir (1).

Bitcoine olan talep artışı, ona olan güven artışı, geleneksel kamu ve özel para otoritelerine olan güvensizliğin, bunun paralelinde ortaya çıkan meşruiyet yitiminin bir ölçütü. Bugün para sistemleri, bankalar, merkez bankaları ve piyasaların meşruiyeti son derece tartışmalı bir hale geldi. Bitcoin bu duruma bir tepki (2).

Örneğin geçen yılın son aylarında bitcoinin fiyatını asıl şişiren şey geleneksel finans kuruluşlarının bitcoinin kullanımını giderek meşru görerek kabullenmeleriydi. Nitekim bu vadeli işlemler piyasasında da yankı ve yer buldu ve Aralık 2017’den itibaren bu piyasaların devlerinden sayılan CME ve CBO gibi kliring ofislerince, vadeli işlemler ve türev araçlar bitcoin ile alınıp satılmaya başladılar.

Kripto paraların önlenemez yükselişi

2 Ocak 2018 itibarıyla kripto / dijital para piyasasında piyasa büyüklüğü açısından ilk 10’da yer alan paralar en büyükten aşağıya doğru şöyle sıralanıyor (3): Bitcoin, Ripple, Ethereum, Bitcoin Vash, Cardano, Litcoin, IOTA, Stellar, NEM, Dash.

Piyasanın en büyüğü Bitcoin. Piyasa değeri 232 milyar dolar. Ancak son iki haftadır değeri düşüyor. Buna karşılık 2017 yılında değerini yüzde 1,900 artırdı.

İkinci sırada yer alan ripple’in piyasa değeri 94,7 milyar dolar (1 XRP = 2,30 dolar). Geçen yıl değeri yüzde 35,500 oranında arttı. Yani en yüksek artışı bu para sağladı. Ripple, Güney Kore ve Japonya’daki bazı finansal kuruluşlarla, parasının (XRP) kullanmasını sağlamayı hedefleyen üzere bir anlaşmayı tamamlamak üzere.

Ethereum tüm zamanlarının en hızlı yükselişlerinden birini yakalayarak, piyasa değeri olarak 73 milyar dolar ile 3. sıraya otururken, stellar sadece birkaç gün içinde yüzde 65 oranında değer artışı sağlayarak 10 milyar dolarlık bir piyasa değeri ile 8. sıraya yerleşti. Öyle ki IBM, uluslararası bankalar üzerinden yaptığı ödemelerde stellar’ın ağını kullanıyor.

Görüldüğü gibi birim değeri ve en yaygın kullanımı en yüksek düzeyde olduğu için bitcoin konuşuluyor, ancak çok sayıda başka dijital para da piyasalarda kullanılıyor ve özellikle de geçen yılın ikinci yarısından itibaren hemen hepsinin inanılmaz hızda bir yükselişi söz konusu.

600 milyar dolardan 5,5 trilyon dolara uzanan bir piyasa

Forbes dergisi kripto paraları “2017 yılının en büyük firarı” olarak nitelendiriyor. Çünkü bu yıl sayısız yeni blockchain projesi devreye sokuldu. Geçen yaz 2025 yılına kadar bu piyasanın 5,5 tr dolara çıkacağını öngörülmüştü, ama bu öngörülerin eksik olduğu kabul ediliyor. Piyasa o kadar hızlı büyüyor ki, örneğin 2018 yılı sonunda 400 milyar dolar olarak öngörülen piyasa hali hazırda 600 milyar doların üzerine çıktı. Önümüzdeki 5-7 yıl içinde kripto paraların yüksek adaptasyon hızları sayesinde (tıpkı cep telefonları ve internette olduğu gibi) piyasanın katlanarak büyümesi öngörülüyor (4).

Kendi henüz küçük, ama büyüme hızı çok yüksek bir finansal olgu!

Bu veriler tek başına bir şey ifade etmeyebilir (dünya hasılasının yıllık toplamının 75 trilyon dolar olduğunu hatırlatalım). Bu piyasanın 2025’teki büyüklüğü dünya hasılasının ancak yüzde 5’ine denk düşebiliyor. Yani hali hazırda küçük, ama çok büyük bir hızla büyüyen bir piyasadan söz ediyoruz.

Buna karşılık bugün 55 trilyon dolar hacminde küresel borsa ve 94 trilyon dolarlık tahvil piyasası mevcut (5). Keza bitcoin internet bağlantısı olan, gelişmiş bilgisayarlar kullanabilen insanlarla sınırlı. Mobil bankacılığın çok küçük yerleşim birimlerinde dahi yer bulabildiği yükselen ekonomilerde milyarlarca insan bu teknolojinin dışında hali hazırda. Şu anda bitcoin ile çok şey alabilmek mümkün değil. Şu anda visa ile her 1 saniyede 9,000 işlem, buna karşılık bitcoin ile sadece 3 işlem yapılabiliyor. Bitcoin cüzdanını oluşturmak ise hala çok zor bir süreç (6).

Kurumsal yatırımcıların ilgisi

Diğer yandan bu paralar çok ciddi bir gelişim potansiyeline sahipler. Kurumsal yatırımcılar ve bazı hedge fonları bu para biçimleriyle ciddi olarak ilgileniyorlar. Örneğin Japon ve Rus merkez bankaları bütünüyle merkezden desteklenen kripto paraları piyasaya sürmeyi planlıyorlar. Aralık ayında CME Group Inc. ve CBOE Global Markets Inc.adlı iki büyük vadeli işlem piyasası şirketi bitcoin cinsinden vadeli işlemleri başlattılar.

“Müşterekler” projesinde kullanılıyor

Moeda adlı bir kooperatif kripto kredi bankası platformu bu yıl Ağustos’ta kendi dijital parasını piyasaya çıkardı ve 20 milyon dolar değerinde bir fiyata erişti. Dünya çapında 2,5 milyar dolarlık bir büyüklüğe sahip yeni bir finansal ürün çıkartmayı hedefliyor. Kooperatif bankacılık, yatırım yapmak isteyenlere başlangıçta toplamda 10 milyon dolarlık bir mikro kredi verecek. Moeda’nın dijital parası ile krediye erişemeyen küçük çaptaki işletmelerin ve girişimcilerin artık krediye erişebilecekleri ileri sürülüyor.

Moeda tıpkı bitcoin gibi blockchain teknolojisini kullanmayı planlıyor. Böylece dünya çapında yerel olarak sürdürülebilir nitelikte bulunan projeler potansiyel yatırımcılarla buluşturularak gerçekleştirilebilecek. Moeda’nın ilk ortaklarından olan Brezilyalı tarım kooperatifi Unicafes bu projeden çok umutlu. Böylece Moeda 170 civarında kooperatif kredi bankası ve 128 müşterek banka ile çalışabilecek (ikincisinin çoğu aileden olan 100,000 tarım işletmeci çiftçi müşterisi var) (7).

Son örnekten de görüleceği gibi sadece büyük çaplı finansal kuruluşlar değil, aynı zamanda kooperatifler ya da kapitalizm içinde alternatif komünal örgütlenmeler oldukları ileri sürülen “müşterekler” de (commons) değişim aracı olarak kripto paralara sıcak bakıyorlar.

Bitcoin kentler gibi, evrim geçirerek güçleniyor…

Bunu bir yazar şirketlerin uzun ömürlü olmamasına karşılık kentlerin uzun ömürlü olması benzetmesini kullanarak şöyle açıklıyor (8):

“Günümüzde şirketlerin yüzde 99,9’u 50 yıldan az yaşıyor. Çünkü son derece dayanıksızlar, kırılganlar. Buna karşılık kentler yok olmuyorlar, ölçek olarak büyüyorlar, gelişiyorlar. Bu farklılığın tek açıklaması evrim.
...
Kentler evrim geçirerek karmaşık yeni ağ ilişkilerine uyarlanabilirken, şirketler çok katılar bunu yapamıyorlar. Kentlerdeki evrimsel uyarlamayı sağlayan faktör ise onların desantralize, merkezsiz, hiyerarşisiz, emirsiz örgütlenmesi. Kentin sakinleri, kendi evlerini, kültürlerini, kent kişiliğini korumak için en büyük çabayı gösterebiliyorlar. Oysa şirketlere hiyerarşi, tekelde toplanmış özel mülkiyet, tekelleşmiş yönetim pratikleri egemen. Katı- merkezileşmiş yönetim pratikleri işçilerin verimli çalışmasına engel oluyor.
...
Bitcoin bu ikisi arasında, daha çok kentlere benziyor. İnsan emeğinin ve yaratıcılığının toplum yararına kullanılması için yeniden örgütlenmesinde bitcoin gibi paralar önemli birer araç konumundadırlar. Kentler, şirketler ve dijital paralar üzerinden temellenen yeni bir toplumun inşası mümkün”.

Bütün bu olumlu değerlendirmelere rağmen, blockchain teknolojisi / bitcoin gibi dijital paralar, paranın gerekli fonksiyonlarına sahipler mi, doların yerine geçebilirler mi, geçmeli midirler, ya da devrim niteliğinde de olsa bir teknoloji değer kanununun önüne geçebilir mi?

Bir sonraki yazıda…
………………

(1) Eran Shir (Nexar - Making Driving Sane’nin kurucusu), Bitcoin as the first anti-fragile economical entity, https://medium.com/@eranshir, 26 December 2017.
(2) Prof. Perry G. Mehrling (Barnard College), “The Year in Money”, https://www.nakedcapitalism.com, 2 January 2018.
(3) Evelyn Cheng, “There's a new hottest cryptocurrency of 2018 so far: stellar”, https://www.cnbc.com, 2 January 2018.
(4) Valentin Preobrazhenski (LAToken’in kurucusu), “What Will Happen In The Crypto Market In 2018?”, https://blog.latoken.com, Dec 27 December 2017.
(5) Jack Rasmus, “Bitcoins, Crypto-Currencies and Other Financial Asset Bubbles (excerpt), https://jackrasmus.com, 9 December 2017.
(6) M. Roberts, “Blockchains and the crypto craze”, https://thenextrecession.wordpress.com/2017/09/17.
(7) Nithin Coca, “Moeda: The Cooperative Cryptocurrency That Aims to Advance Financial Inclusion”, https://www.shareable.net, 20 December 2017 .
(8) Eran Shir, agm.

.